Disiplin; çocuk eğitiminin önemli bir parçasıdır. İlgi alanı ise davranışı etkili bir şekilde
ele almaktır. Bu nedenle disiplin çocuğun gelişiminde önemli bir rol oynar. Disiplinin üç
temel amacı vardır. Bunlar:
1Sevgi
ve güven ilişkisini geliştirmek
2Benlik
değerinin temelini atmak
3Başkalarını
anlayarak ve onların kişiliklerine saygı göstererek model görevini
gerçekleştirmek olarak sınırlanabilir.
Disiplin aile içindeki denge ve düzenin oluşturulmasında büyük önem taşır. Ancak disiplin
çoğunlukla "cezalandırma" ile eşdeğer zannedilir. Her ne kadar bu kelime kuralcılık anlamına
gelse de, disiplin gerçek anlamda çocuğun topluma uyumu üzerine yoğunlaşmakta ve
davranışlarını yönlendirmeyi amaçlamaktır. Disiplin; çocuğa istenen davranış alışkanlıklarını
öğretmek, kendi kendini yani iç denetimini sağlamaktır. Bu ise dıştan zorlamayla olmaz.
Önemli olan içselleşmiş bir sorumluluk duygusunun çocukta oluşturulmasıdır.
Gelişim süreci içinde çocuk, zihinsel gelişimi için ilgileneceği bir faaliyet arar. Sıkıldığında
yaptığı bazı davranışlar, yaramazlık ve zarar verici davranış olarak adlandırılır. Oysa çocuk
hiçbir şey yapmamaktansa zaman zaman kötü şeyler yaşamayı yeğler, başka bir deyişle ona
göre herhangi bir uyarım veya heyecan, canını acıtacak türden de olsa hiç yoktan iyidir.
Çocuk disipline alıştırılırken, onun gelişimine bağlı sınırlılıklar göz önüne alınmalıdır.
Özellikle erken çocukluk yıllarında çocuğun ihtiyacını belirlemek ve davranışın altındaki
nedeni bularak davranışın değişimini sağlamak anne baba kadar çocuğu da tatmin eder.
Benlik kontrolü ve anne babanın isteklerine cevap verebilme yeteneği zamanla kazanılır.
Annebaba
uygun davranışı sergilemesi için çocuğa model oluşturarak, sınırlarını
belirleyerek, açıklama yaparak yardımcı olabilir. İstenmeyen davranış karşısında
hoşnutsuzluğun belirtilmesi çok zorunlu hallerde cezaya başvurulması beklenir. İstenen
davranışı sergilediğindeyse olumlu yüz ifadesi ve övücü sözlerle değerlendirilmesi, çocuğun
davranışının şekillendirilmesinde etkili olabilir.
Disiplin, tutarlıkesneklik
ikilemlerini içerir. Bir yandan çocuğa kurallar tutarlı bir şekilde
verilmeli aynı zamanda çocuğa biraz da esneklik payı tanınmalıdır. Örneğin, okulöncesi
çocuğu kazağını asmayı unutabilir. Böyle durumlarda yetişkin esnek davranabilmeli ve kabul
edici ve hoşgörülü bir davranışla karşılıklı güven ilişkisi sağlanmalıdır. Zor ve şiddet
kullanarak davranış yönlendirmeyi amaçlayan annebaba,
aÇocuğun
kendilerine karşı öfke korku ve kızgınlık içinde olmasına sebep olur.
bÇocuğa
saldırgan olmayı ve sorunları şiddet yoluyla çözmeyi öğretir.
cZayıf
vicdan ve ahlak gelişimine neden olur.
Çocuğa disiplin bilinci verilirken, istenmeyen bir davranış olduğunda çocuğa ceza yerine
başka seçenekler sunulmalıdır. Yetişkinin koyduğu kurallar açık, basit ve uygulanabilir
olmalıdır. Aynı zamanda çocuk yönlendirilirken tutarlı davranmalı ve olumlu davranışlar
övülmelidir. Tutarsız olduğunuz süre, ne kadar ileri gidebileceğinizi denemek için, çocuğunuz
pek çok davranışında davranış bozukluğu gösterecektir. Sizi Õçılgına çevirmekÕ için elinden
geleni yaptığını sanabilirsiniz, oysaki amacı hiçbir şekilde sizi tedirgin etmek değildir.
Çocuğunuz yalnızca kurallar tarafından korunup korunamayacağını anlamak için deneyler
yapmaktadır. Rahatlaması, sizin tutarlı davranışlarınız aracılığıyla ona yeterince güçlü ve
kendisiyle ilgili olduğunuzu hissettirmenize bağlıdır.
Davranışı yönlendirirken yapılan ilk hata, yanlış davranışı görmezden gelme, ikinci hataysa
ilk çare olarak cezaya başvurmaktır. Eğer çocuk yanlış davranışta bulunuyorsa bir nedeni
vardır. Çocuk bunu ifade edecek yaştaysa onu dinlemeli, daha küçükse bu davranışın altındaki
nedenler tahmine çalışılmalıdır. Yaramazlık yapan çocuk bir ihtiyacı dile getirmek anne
ve
babanın dikkatini çekmekiçin
bu davranışı gerçekleştirmektedir. Eğer çocukla iletişim
kurulup, olumsuz davranışı konusunda onu uyardıktan sonra da davranış devam ediyorsa,
burada anne babaya yönelik bir amaç ya da mesaj vardır. Çocuk ebeveynin hoşlanmadığı
davranışla onu cezalandırmaktır.
Kabul edilmez bir davranışla karşılaşıldığında onun yerine kabul edilir bir davranışı koymak
yerinde olur. Örneğin; cam sürahiyle oynayan çocuğa kızmakya
da saklamakyerine,
aynı
büyüklükteki plastikle oynamasına izin vermek gibi. Bir diğer önemli nokta, çocuklar anne ve
babalarının tüm davranışlarını aynen kopya ederler. Korku ve kaygılarını da, coşku ve olumlu
huylarını da. Çocuklar modelden taklit yoluyla öğrenirler. Onlar için ÒeylemÓ ÒsözdenÓ
daha etkilidir. Çocuk duyduğunu değil, gördüğünü öğrenir ve uygular.
Gelişimsel geriliği olan çocuklarda ise değiştirilmek istenen davranışlar tutarlı, dengeli ve
sevgi dolu bir yaklaşımla değiştirilebilir. Olumsuz bir davranışın değiştirilerek, olumlu bir
davranış halini alması belki daha uzun zaman alacaktır. Başlangıç aşamasında, istenmeyen
davranış düzelme gösterene kadar daha sık tekrarlanabilir. Ancak tutarlılık ve süreklilik,
çocuğa olumlu davranışların kazandırılmasında ebeveyne yardımcı önemli faktörlerdir.
Bilinmelidir ki, yeni davranışlar küçük, kararlı ve tutarlı adımlarla yetişkin bir model
eşliğinde kazanılabilecektir. Ayrıca, birlikte olunan zamanlarda gerçekleşebilecek istenmeyen
davranışların görmezden gelinmesi ve iyi davranışların övülmesi, yeni davranışların
kazanılmasına yardımcı olacaktır.
Unutulmaması gereken en önemli kural, çocuğa uygulanan disiplini sevgi temeli üzerine inşa
etmektir.
